Nguyễn Duy đại tộc -xã Lạc Sơn, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An: Bà cố Tiêu: một bậc kỳ lão hiếm gặp của họ ta

Thể theo ý kiến của một số anh em, hôm nay chúng tôi viết bài giới thiệu về bà cố Tiêu, người đã qua đời hôm mồng 5 Tháng Chạp năm Nhâm Thìn, hưởng thọ 104 tuổi. Bà cùng với bà cố Địch là những người sống đại thọ ở làng, là những bậc kỳ lão hiếm gặp của họ ta.

Chân dung bà Trương Thị Lan năm 2005

Bà cố Tiêu, tên thật là Trương Thị Lan, sinh năm 1910 tại xã Diêm Trường, sau là xã Văn Trường, huyện Đô Lương, tỉnh Nghệ An trong một gia đình gia giáo, thân sinh là ông Cửu Trứ (tên thật là Trương Công Chương) từng làm lý trưởng Văn Tràng. Bà là con thứ 5 trong nhà, anh trai có ông Trương Công Khuyến là đảng viên giai đoạn 1930-1931.

Bà được gả cho ông Nguyễn Duy Đạt ở thôn Trù Phúc, làng Thuận Lạc, nay là xã Lạc Sơn, huyện Đô Lương, năm 1934 sinh con gái đầu lòng là Nguyễn Thị Tiêu, nên sau này thường được gọi là ả Tiêu. Khoảng những năm 1935-1936, đình làng Thuận Lạc được sửa sang lại, ông Nguyễn Duy Đạt có đóng góp tiền nên được làng ban cho trạng "sinh đồ" (học trò), dân thường gọi là ông đồ Tiêu, bà đồ Tiêu.

Khi mới về nhà chồng, cha chồng là một ông đồ dạy học với lễ giáo nghiêm khắc, mẹ chồng lại là người khó tính nhưng vốn sinh ra trong một gia đình gia giáo, thuở nhỏ cũng được học chữ nghĩa nên bà đã nhanh chóng hòa nhập với cuộc sống mới, sống nghĩa tình, hiếu thuận với cha mẹ chồng, anh chị em nhà chồng và lo mọi chuyện đồng áng, ruộng vườn, chuyện hương khói thờ phụng tổ tiên...

Cách mạng Tháng 8 thành công, bà tích cực tham gia xây dựng chính quyền mới, trong khi ông Nguyễn Duy Đạt được kết nạp Đảng Lao động, thành ủy viên ủy ban hành chính xã Trường Xuân thì bà tham gia các phong trào Hũ gạo kháng chiến, dạy Bình dân học vụ, tham gia các hội Mẹ chiến sĩ, Phụ nữ...

Giai đoạn 1952-1956, đây là giai đoạn khó khăn, do nóng vội và nhận thức yếu kém nên cuộc Cải cách ruộng đất ở địa phương đã xếp gia đình ông bà vào diện địa chủ, gia sản bị tịch thu, chồng bị bỏ tù nhưng bà vẫn tất tả ngược xuôi, tìm đủ mọi cách để nuôi sống gia đình... Giai đoạn đó, trong gia đình có nhiều biến động lớn: em dâu là bà Trần Thị Minh không chịu được cảnh đấu tố đã quyên sinh tại giếng chòm, cả đại gia đình bị đấu tố. Sau này mỗi lần nhắc lại, tuy tuổi già quên nhiều nhưng khi kể đến giai đoạn này lòng bà vẫn canh cánh nỗi buồn bực.

Sau khi được trả lại thành phần, có ruộng, ông bà vào hợp tác xã, tham gia vào công tác đoàn thể của địa phương, bà cùng gia đình hăng say sản xuất, tham gia các phong trào kháng chiến chống Mỹ, tham gia tổ hòa giải của phụ nữ.